آنچه باید درباره هوخشتره مادی بدانید:
- هوخشتره کیست؟
- زندگینامه هووخشتره
- معنی اسم هووخشتره
- مقبره هووخشتره
هوخشتره کیست؟
هوخشتره معروفترین پادشاه ماد است. در دوره پادشاهی هوخشتره، جغرافیای ماد گسترش بسیار یافت و دولت ماد به اوج قدرت سیاسی، نظامی و اقتصادی خود دست یافت. هوخشتره در سال‌های ۶۲۴ تا ۵۸۵ پیش از میلاد مسیح حکومت کرد. مورخان دوره باستان، به‌دلیل قدرت و سیاست همه جانبه هوخشتره، او را بنیانگذار اصلی دولت ماد می‌دانند. هوخشتره در دوران فرمانروایی خود، سپاهی منظم را تشکیل داد.
او برای ازدیاد سپاهیان خود، طوایف مانایی را با ارتش همراه کرد و آن‌ها را به خدمت خود گماشت. همدان را پایتخت دولت خود قرار داد و در آنجا ارگی بزرگ را بنا نهاد. هوخشتره دست دوستی به سوی پارس‌ها دراز کرد. دولت پارس ابتدا در اطراف دریاچه ارومیه ساکن شدند، سپس به‌دلیل حمله‌های پی‌درپی دولت آشور و اورارتو به آن‌ها، به نواحی جنوب و نزدیکی دولت عیلام مهاجرت کردند و در آنجا شهری بنا کردند که اسم آن پارسوماش بود.
زندگینامه هووخشتره
بعد از فرورتیش، یکی از فرماندهان ماد که هوخشتره نام داشت، زمام امور را به دست گرفت. هرودوت او را پسر فرورتیش می‌داند. او روایت می‌کند که توانست با یک خدعه، غائله سکاها را پایان دهد. بدین شکل، مادوئیس، فرمانروای آن‌ها را به‌همراه عده‌ای از سران قوم به مهمانی دعوت کرد و همه را به قتل رساند. بعد از آن باقی‌مانده سکاها به خدمت ماد درآمدند.
مورخان، کیاکسار یا هوخشتره (۶۲۴-۵۸۵ قبل از میلاد) را بنیانگذار دولت ماد دانسته‌اند. او در دوران فرمانروایی خود به ایجاد و سازماندهی سپاهی منظم پرداخت، طوایف مانای را به خدمت گرفت، هگمتانه (همدان) را در مقابل نینوای آشور، پایتخت قرار داد و در آنجا ارگی بزرگ بنا کرد و با پارس‌ها رابطه دوستی برقرار کرد.
طوایف پارسی که پیش از این به‌همراه طوایف ماد به فلات ایران مهاجرت کردند، احتمالا در ابتدای اراضی اطراف جنوب شرقی ارومیه سکونت کردند. این قوم نیز همواره از سوی دولتهای نیرومند آشور و اورارتو تهدید می‌شدند و بسیاری اوقات برای حفظ آزادی خود مبارزه می‌کردند. سپس به‌دلیل کشمکش‌های مداوم آشور و اورارتو و به جهت انحطاط تدریجی عیلام، پارس‌ها شهر تازه‌ای را بنا کردند که به یاد پارسوا، سرزمین پیشین خود در مجاورت ارومیه، آن را پارسوماش خواندند.
جنگ هوخشتره و شکست آشور
در این ایام، فرمانروای پارس‌ها هخامنش بود که از سران طایفه پاسارگاد به شمار می‌رفت و بعدها وقتی او شهر پاسارگاد را در پارس به وجود آورد، به‌عنوان بنیانگذار دولت پارس تلقی شد. هوخشتره بر ضد آشور با فرمانروای بابل، نبوپلسر متحد شد و بعد از یک سلسله جنگ‌ها، سرانجام دولت آشور سقوط کرد. شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهد که فاتحان جدید انتقام سختی از این امپراتوری دیرین آشور گرفتند. از جمله، نینوا پایتخت آن را به آتش کشیدند و ثروت آن را غارت کردند.
سرزمین آشور به متصرفات ماد منضم شد و بر قدرت مادها افزود. بعد از آن هوخشتره به نواحی شرق فلات پرداخت و در امتداد جنوب البرز تا ولایت پارت و باختر پیش رفت و امنیت لازم را در آن نواحی ایجاد کرد. از سوی دیگر، فرمانروای قدرتمند و جاه طلب ماد به توسعه قلمرو خود پرداخت و در کنار رود هالیس با دولت لیدیه روبه‌رو شد. در این رویارویی که پنج سال به طول انجامید، بین طرفین، صلح برقرار شد و رود هالیس به‌عنوان مرز مشترک ایران و لیدی انتخاب شد. در این ایام، هوخشتره در سن پیری درگذشت و پسرش آستیاگ یا آژیدهاک جای او را گرفت.
بررسی عملکرد هوخشتره در طی دوران حکومت را می‌توان چنین خلاصه کرد که او ارتشی منظم را تشکیل داد و علیه آشور جنگید. او ماننا را فتح کرد و سپس اتحادی با بابل تشکیل داد و به جنگ آشور رفت. هوخشتره با غلبه بر آشور به دولت چندین ساله نینوا پایان داد. هوخشتره سپس به‌دنبال جنگ با سکاها بود و توانست آن‌ها را شکست دهد. هوخشتره در پایان عمر خود متوجه لیدی شد و به آنجا حمله کرد؛ اما به‌دلیل فتح لیدیه نتوانست به‌طور کامل بر آنجا غالب شود و در نهایت هر دو دولت، با هم صلح کردند.
معنی اسم هووخشتره
اسم هووخشتره در فارسی باستان به‌شکل هووخشتره و در اکدی به‌صورت «mÚ-ma-ku-iš-tar» آمده است. برخی هوخشتره را ترکیبی از دو واژه پارسی باستان هو به‌معنای خوب و خشثره به‌معنای شهریار است که در مفهوم پادشاه خوب به کار می‌رود. برخی نیز نام هوخشتره را به معنی خوش نشانه دانسته‌اند؛ یعنی کسی که در نشانه گرفتن، ماهر است.
در سنگ‌نوشته بابلی که نبوپلسر هنگام سقوط آشور نوشته است، هوخشتره را با نام «موماکیشتارشاراومان‌مان‌دا» نوشته است. در این سنگ‌نوشته هر کجا از شاه اومان‌مان‌دا یا شاه ماد اسم برده‌اند، منظور آن‌ها هوخشتره بوده است.
مقبره هوخشتره
در استان سلیمانیه کردستان عراق، مقبره‌ای صخره‌ای به نام قزقاپان وجود دارد که دیاکونوف آن را مقبره هوخشتره می‌داند. قزپاقان شبیه یک خانه است که سقفی بزرگ دارد و سقف آن با تنه درخت پوشیده شده است. در بین ستون‌ها، نقش برجسته و نماد خدایان، قابل‌مشاهده است. یکی از نمادهای خدایان، صفحه‌ای دایره‌ای را تشکیل می‌دهد که هیکلی چهار بال دارد و دیگری یک صفحه دایره‌ای با هیکل یک انسان است که یک هلال در زیر آن قرار دارد. این هلال به معنی خورشید، ماه یا اهورامزدا است. صفحه دیگری نیز وجود داردکه ستاره‌ای روی آن نقش بسته که در شرق، نماد ایشتار و سیاره زهره است. برخی نیز آن را نماد آناهیتا می‌دانند.
بالای آرامگاه، نقش برجسته نیایش، رو‌به‌روی آتشکده قرار دارد. کاهن سمت چپ است و لباس مغ‌ها را پوشیده و شاه در سمت راست او قرار دارد. هر دو آن‌ها صورت خود را بسته و کمان خود را که نماد پیروزی است در دست خود گرفته‌اند.
مادها اولین سلسله آریایی بودند که در ایران قدرت را به دست گرفتند. هوخشتره معروفترین پادشاه ماد بود. او را بزرگترین پادشاه ماد نیز می‌دانند، چون در عصر او بود که دولت و جغرافیای ماد به اوج قدرت خود دست یافت. در این دوره، ماد از لحاظ سیاسی و اقتصادی قدرت قابل ملاحظه‌ای پیدا کرد. شما نیز نظر خود را درباره هوخشتره با کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.
